Ik weet niet meer helemaal zeker hoe het kwam. Waarschijnlijk omdat op de middelbare school die ene Franse leraar (Malherbe) had gezegd dat dat boek te moeilijk was voor gewone luitjes. Waarmee het een uitdaging werd. à La recherche du temps perdu van Marcel Proust. Uiteindelijk helemaal gelezen, eerst misschien om de verkeerde redenen. Tussen de vele honden en katten die in de Vrije Boekhandel in Tilburg indertijd losliepen, trof ik – ergens in 1981 – het werkje Plaatsnamen: de plaats aan. Het eerste door Thérèse Cornips vertaalde deeltje van de hele cyclus. Helemaal niet dik (51 pagina’s) en ook niet duur want de rug was al gebroken en iemand had er voor in geschreven: ‘decadente kapitalistenshit’ (het was in de tijd dat je niet via internet je recensie kon bloggen). Het boekje lag midden op de weggooihoop. Ik kocht het.
Thuis gekomen, pizza besteld, blik bier erbij en gaan lezen. Ik was meteen verkocht. Ook al omdat dit deeltje zo toegankelijk is en – dat is eigenlijk de voornaamste eigenschap van het hele werk – vol zit met verscholen grappen en grollen. ‘Op zoek naar de verloren tijd’ loopt over van de vileine nichtenhumor.
Dat smaakte naar meer. Dus toen ook maar Combray aangeschaft. Dat was vertaald door Lijsen en heel wat moeilijker om doorheen te komen. Vooral de eerste pagina, waarvan het grootste gedeelte eigenlijk, na de bekentenis van de verteller dat die maar slecht in slaap kan komen, één lange zin is. Maar ja, neerleggen kon ook niet meer, want ik had overal al rondgeblaat dat ik de Recherche aan het lezen was. Ik was er inmiddels ook achter dat dat werk een goeie vluchtheuvel voor intellectuele onvastheid was. Mijn burgervriendjes waren er erg van onder de indruk, dus hoppetee. Als je eenmaal tot pagina 25 bent, krijgt die nieuwsgierige tante Léonie je in de greep en ook de wrede huishoudster Françoise laat je niet los.
Weer terug naar de Vrije Boekhandel. Daar hadden ze net De kant van Swann binnen. Duur dat wel, maar helemaal de moeite waard om Swann, de geweldenaar van de salons, naar de kloten te zien gaan vanwege dat loeder van een Odette 
die het werkelijk met iedereen aanhoudt. Als je eenmaal daar doorheen bent, wil je ook weten hoe het afloopt. Mooi gedaan natuurlijk de opzet van dat boek. De verteller vertelt terug en vooruit, alles geconcentreerd rond zijn eigen succesvolle carrière doorheen de salons van Parijs. Van de culturele camping van de Verdurins tot het vijfsterrenhotel van de Guermantes. Het is een keiharde strijd om de goeie smaak, waarvan de kampioenen worden beloond met aanzien, de beste contacten, de beste posities, de verliezers met hoon en uitsluiting.
En Proust laat al die kampioenen honderden bladzijden lang schitteren om ze vervolgens genadeloos een voor een af te maken. Met als grote finale de afgang van het schitterende middelpunt van het mondaine salonleven, baron de Charlus (gemodelleerd naar Charles de Montesquiou), die op de laatste pagina’s van het boek, dementerend en al, zijn homofilie en sadomasochisme niet langer weet te verbergen. De ultieme vernedering.
Ik deed er een paar jaar over om het werk uit te lezen. Sommige stukken waren echt werk. Hij kan inderdaad langdradig zijn, Proust. Bladzijden lang kan hij doorzagen over dingetjes, bijna eindeloos zeuren om de essentie van een geluidje, geurtje of smaakje te doorgronden. Maar toch de moeite. Omdat de Nederlandse vertaling midden jaren tachtig niet verder was dan de Guermantes moest de rest in een Engelse vertaling van Scott Moncrieff en Terence Kilmartin. Dat was geen straf ook al was Proust zelf in alle staten naar verluid toen hij de Engelse vertaling van de titel onder ogen kreeg Remembrance of Things Past (precies goed getroffen trouwens).
Op zoek naar de verloren tijd. Ik heb er inderdaad veel tijd mee zoek gemaakt, tijd die helemaal niet in dienst stond van wat dan ook, louter van ervaringen en indrukken. Een leven in zichzelf. En ik heb er een aardig beetje Engels van geleerd en iedereen, in de geest van grote verteller, dood gezeurd over dingetjes en ditjes en datjes uit het boek. Als ik zeventig ben of zo doe ik het nog eens over. Kijken of ik er dan weer zo mee kan lachen.
Wim Voermans - Stukjes 
Pingback: Proust lezen (A La Recherche du Temps Perdu) | Wim Voermans – Stukjes